Тақырыбы: Ішкі және сыртқы тыныс бұлшық еттерін анықтау

Адамның тыныс алу жүйесі — адамның сыртқы тыныс алу қызметін қамтамасыз ететін органдар жиынтығы.

Әдеттегі тыныс диафрагма және сыртқы бұлшықеттердің белсенділігімен байланысты. Тыныс алғанда диафрагма төмендейді, қабырғалары көтеріледі, олардың арасындағы қашықтық артады. Дем шығару көбінесе пассивті, ал ішкі қабырғааралық бұлшықеттер мен іш қуысы бұлшықеттері белсенді жұмыс істейді. Дем шығарған кезде диафрагма көтеріліп, қабырғалары төмен түседі, олардың арасындағы қашықтық азаяды.

Кеуде қуысын кеңейту әдісімен тыныс алудың екі түрі ажыратылады:

1. кеудедегі тыныс алу — кеуде қуысының кеңеюі;
2. іштің тынысы — кеуде қуысының кеңеюі диафрагманы тегістеу арқылы жасалады;

Икемді, қоңыр, әдемі дауыс — бұл ең алдымен дұрыс дем алудың арқасы. Демек демді қою керек, солай емес пе?

Сахналық дем алудың әдеттегі тыныс алудан айырмашылығы неде? Өмірдегі тыныс еріксіз. Ол адам ағзасындағы газ алмасу қызметін атқарады. Мұрын арқылы дем алу және дем шығару, олар қысқа және уақыт бойынша тең. Физиологиялық тыныс алу кезенде – адам дем алып, дем шығарып, үзіліс жасайды.

Сахнада сөйлегенде, әсіресе монолог оқығанда, әдеттегі физиологиялық тыныс алу жеткіліксіз. Дауыстап сөйлеу және оқу – демнің көп мөлшерін, тыныс алудың тұрақтылығын, оны үнемді пайдаланып әрі уақытылы тынысты толықтыруды қажет етеді. Сахналық тыныс алуды игерудің бастапқы кезеңінде қалаған тыныс алу тапсырмасын орындауға бағытталған ерік пен сана қатысады.

Есіңізде болсын, үнемі мұрынмен дем алыңыз. Ауыз арқылы тыныс алу әдеті адам ағзасына өте зиянды: бұл қалқанша безінің, бүкіл тыныс алу жүйесінің ауруларына әкеледі. Мұрынмен тыныс алу жұтқыншақ пен өкпелерді суық ауа мен шаңнан қорғайды, өкпелерді жақсы желдетеді, ортаңғы құлақтың қуысы, мидың қан тамырларына жағымды әсер етеді. Күнделікті өмірде және тыныс алу жаттығуларын орындау кезінде мұрын арқылы тыныс алу өте маңызды. Мұрынның дұрыс демалуы мен тыныс алу жаттығуларының адам өміріндегі рөлі орасан зор. Тыныс алу гимнастикасы жоғарғы тыныс жолдарының аурулары (мұрынның ағуы, ларингит, фарингит, бронхит), бронх демікпесі, неврозды емдеудің тиімді әдісі ретінде сәтті қолданылады. Сау адамдар тыныс алу жаттығуларын көптеген аурулардың алдын-алу үшін қолдана алады.

Көпшілік алдында сөйлеу кезінде мұрынмен тыныс алуды тек сөйлеудің басталуына дейін немесе ұзақ үзіліс кезінде қолдана аламыз. Кішігірім үзілістерде ауаны ауыз арқылы қосып аламыз, өйткені мұрынның ұзын тар жолымен тез, толық және үнсіз дем алу мүмкін емес.

Сахналық сөйлеу мәдениетінде дыбыстар дем шығару кезінде қалыптасады. Дем өкпеден вокалды сымдар арқылы трахеяға, содан кеңірдекке және сол жақтан ауыз қуысына өтеді. Ми импульстерінің әсерінен вокалды бұлшықеттер қозғалып, олар арқылы өтетін ауа ағыны дірілдейді және дыбыстық тербелістер пайда болады. Артикуляциялық бұлшықеттер мидың импульстарының әсерінен қысылып, дыбыстық тербелістер сөйлеу дыбыстарына айналады.

Сөйлеу дыбыстарының дем шығару кезінде пайда болатындықтан, онымен жұмыс жасау сөйлеу тынысы мен дауысының реттелуі, дамуы мен жетілуі үшін өте маңызды. Сондықтан, сахналық сөйлеу техникасы үшін — тыныс алуды үйретудің түпкі мақсаты — ұзақ дем шығаруды жаттықтыру, сөйлеу кезінде ауаны ұтымды пайдалануға дағдыландыру. Ол үшін тыныс алу процесіне қатысатын және кеуде қуысын кеңейтілген күйде ұстап тұру керек, дем алғаннан кейін бірден босаңсуға болмайды. Тыныс алудың бұл түрін дамыту үшін төменде диафрагма, іш және қабырға аралық бұлшықеттерді дамыту мен нығайтуға арналған жаттығулар келтірілген.

1-жаттығу. 1, 2, 3, 4, 5, 6 есебімен дем алыңыз, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15 есебінен — ​​дем шығарыңыз.

2-жаттығу. 1-жаттығудың тапсырмасын қайталаңыз, бірақ дем шығарған кезде дауыстап санаңыз: 7, 8 … 15.

3-жаттығу. Қысқа дем алып, деміңізді аздап ұстаңыз, дем шығарған кезде санап бастаңыз: 1, 2, 3, 4, т.б. Санау қарқыны тездетілмейді, қосымша дем алынбайды.

 Тапсырма  Видео – сабак:     Жаңылтпаш айтыңыз, * көрсетілген жерде дем алып, ауа жеткенше айта беріңіз: «*Алпыс алты ала баспақ бақтым.
Алпыс алты ала баспақтың ішінде
Бір тарғыл тарғақ бас ақ баспақ бар.
Сол тарғыл тарғақ бас ақ баспақты

Мен тарғыл тарғақ бас ақ баспақ демей,
Кім тарғыл тарғақ бас ақ баспақ дейді.».

бір деммен айтыңыз. Дененің қалпына назар аударыңыз: әрдайым тік тұрыңыз, арқаңыз түзу, қолдарыңыз жаныңызда, бас төмен түспейді және көтерілмейді.

Шеп, шеп, шеп, шөжелерім,
Шеп, шеп, шеп, шеп, шөжелерім!
Мамық жүнді шөжелерім,
Нәзік үнді шөжелерім.
Кек шалғында жайылыңдар,
Тез, келіңдер, жайылым бар.

Тапсырма: тақырып бойынша дәптеріңіе конспект жаз